Όταν εθελοτυφλείς

 

«Η Ελλάδα χρειάζεται εργατικό δυναμικό και επιθυμία μας είναι οι οικονομικοί μετανάστες που θα έρθουν, σε ένα πλαίσιο νομιμότητας στην πατρίδα μας, να διαθέτουν πολιτισμικό προφίλ εγγύτερα στις δικές μας αξίες και αρχές, ώστε να είναι πιο εύκολη η ένταξή τους στο νέο εργασιακό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Αναμφίβολα, μια τέτοια χώρα προέλευσης οικονομικών μεταναστών μπορεί να είναι η Αιθιοπία, η οποία διαθέτει χριστιανική κληρονομιά, ανάλογες πολιτισμικές παραδόσεις και κουλτούρα ανεκτικότητας. Μάλιστα, πριν ταξιδέψω στην Αντίς Αμπέμπα, είχα την ευκαιρία να συναντηθώ με τον πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος επικροτεί αυτήν την προοπτική, στο πλαίσιο της περαιτέρω διεύρυνσης των σχέσεων Ελλάδας και Αιθιοπίας». Τα παραπάνω τόνισε ο βουλευτής Λαρίσης της Νέας Δημοκρατίας και Πρόεδρος της Επιτροπής Φιλίας Ελλάδας-Αιθιοπίας, κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος κατά τη συνάντηση που είχε με τον Υφυπουργό Εργασίας και Δεξιοτήτων της Αιθιοπίας δρ Teshale Berecha (Πρόταση για διακρατική συμφωνία εισαγωγής εργατών γης από Αιθιοπία, 2025 https://www.agronews.gr/thesmika/221578/protasi-gia-diakratiki-sumfonia-eisagogis-ergaton-gis-apo-aithiopia/)

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν, όπως αναγράφεται και στο κείμενο, στο Βουλευτή Λαρίσης της Νέας Δημοκρατίας κ. Μάξιμο Χαρακόπουλο και τα οποία επικροτούνται από τον πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη. Οι δυο τους, αναμφίβολα, θέλουν να προβάρουν τις νέες ενέργειες της κυβέρνησης, δείχνοντας στους πολίτες και υποψηφίους τους ότι δεν μένουν άπραγοι ως κυβέρνηση αλλά προχωρούν μπροστά- όπως συνήθως αναφέρουν- με καινούριες πρωτοβουλίες για το καλό των πολιτών και της χώρας.

Έτσι, ο κ. Χαρακόπουλος θέλοντας να αναδείξει τη σημαντική συμφωνία που θα συνάψει με την Αιθιοπία, βασίζει τόσο την συμφωνία και αυτή τη σημαντική ιδέα όσο και την είσοδο των προσφύγων ως εργατών στα κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας και της Αιθιοπίας.  

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από τη δήλωση του βουλευτή είναι δύο: Πρώτον ποια είναι τα κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και δεύτερον μήπως η Ελλάδα δε διαθέτει ανέργους και ανθρώπους που έχουν ανάγκη οποιαδήποτε δουλειά και ψάχνουμε για εργατικό προσωπικό στην Αφρική;

Έκτος του γεγονότος ότι η Αιθιοπία είναι ιστορικά η δεύτερη χώρα που ανακήρυξε τον χριστιανισμό και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της αποτελεί πιστούς στην ορθόδοξη εκκλησία, τίποτα άλλο κοινό δεν τη χαρακτηρίζει με την κουλτούρα και το πολιτισμικό κεφάλαιο της Ελλάδας. Μία απλή αναζήτηση στη Google μπορεί να επιβεβαιώσει τη διαφορετικότητα ανάμεσα στις δύο χώρες, καθώς εμφανίζει τα βάναυσα ήθη και έθιμα και μια κουλτούρα που απέχει μίλια από τη δυτική παράδοση των τελευταίων αιώνων. Για παράδειγμα, έθιμα όπως η σκληρή κληρονομιά των Hamar, όπου “καλεί” τους άνδρες να μαστιγώνουν τις γυναίκες για να τις μυήσουν στον πόνο και στην αντοχή ενώ οι γυναίκες δεν έχουν το δικαίωμα να ουρλιάξουν κατά τη διάρκεια του ξυλοδαρμού με καλάμια. Αντιθέτως υποχρεούνται να παρακαλούν τους άνδρες να συνεχίσουν το μαστίγωμα μέχρι να ματώσουν, όπως δημοσιεύει η Dailymail. Οι γυναίκες της Hamar μαστιγώνονται σε μία ειδική τελετή που διοργανώνεται κατά την ενηλικίωσή τους για να αποδείξουν την αγάπη και την αφοσίωση τους προς τους συγγενείς τους. Ο άνδρας του ζεύγους, σύμφωνα με την παράδοση, έχει το δικαίωμα να χτυπάει τη γυναίκα του χωρίς να χρειάζεται να δώσει εξηγήσεις. Ωστόσο, χάνει το δικαίωμα αυτό όταν η οικογένεια αποκτήσει πάνω από 2 παιδιά.

Και άντε, ας μη σταθούμε στα έθιμα και στις παραδόσεις της Αιθιοπίας, ο κ. Χαρακόπουλος γιατί δεν μας εξηγεί για ποιο λόγο δεν αναζητά εργατικό δυναμικό από την Ελλάδα; Δεν είναι ενημερωμένος για τα ποσοστά ανεργίας στη χώρα μας; Ή μήπως δεν γνωρίζει ότι τόσοι Έλληνες φοιτητές και μη φεύγουν στο εξωτερικό για εργασία; Αλλά ναι ξέχασα, ο ημερήσιος μισθός των προσφύγων (γιατί οι συγκεκριμένοι είναι πρόσφυγες αφού ζητούν άσυλο και προστασία) είναι κατώτερος από εκείνον που θα ζητούσαν οι Έλληνες, καθώς και τα δικαιώματά τους θα είναι ανύπαρκτα. Τώρα, για τις συνθήκες ζωής που θα έχουν οι οικονομικοί μετανάστες, δεν θα ήθελα να τοποθετηθώ.

Θέλω να μου αρέσω

 

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ πόσο μεγάλο ρόλο, στη ζωή μιας γυναίκας, έχει διαδραματίσει η δημιουργία μιας κούκλας με ενήλικα χαρακτηριστικά, προορισμένη να λειτουργεί ως παιδικό παιχνίδι; Η κατασκευή της κούκλας Barbie, το 1959, δεν επέφερε μόνο τεράστια κέρδη στη πολυεθνική βιομηχανία παιχνιδιών Mattel, αλλά καθιέρωσε τη συγκεκριμένη κούκλα, με την αψεγάδιαστη ομορφιά, ως ένα πρότυπο για πολλές γυναίκες. Ωστόσο, υπάρχουν και εκείνες που αντιστάθηκαν στο πρότυπο της κούκλας Barbie και καθιέρωσαν τη δική τους μοναδική ομορφιά με επιτυχία.

Η Barbie αποτελεί για πολλές γυναίκες, αλλά και άντρες, ένα από τα κυρίαρχα πρότυπα θηλυκού σωματότυπου, ήδη από την πρώιμη παιδική τους ηλικία. Τέλεια μαλλιά, καλοσχηματισμένα πόδια, αψεγάδιαστα στήθη, κορμός σαν λεπτοδείκτης ρολογιού (Rogers, 1999).  Είναι εκείνη η κούκλα που έχει μείνει στο μυαλό των κοριτσιών από την παιδική τους ηλικία, ως η τέλεια γυναίκα, που για να διατηρήσει τη φανταστική εικόνα της τρέχει στο γυμναστήριο, ακολουθεί εξαντλητικές δίαιτες και χρησιμοποιεί προϊόντα για να σμιλέψει τη σιλουέτα της.

Ωστόσο, εκτός από την Barbie, οι Bratz και οι  American girls αποτελούν τις κούκλες που γίνονται κοινωνοί πρωτοτύπων ομορφιάς για τα παιδιά που παίζουν μαζί τους, για τους πλαστικούς χειρουργούς που προβάλλουν το παράδειγμα τους, και για τα ευρείας κυκλοφορίας αντρικά (π.χ. playboy) και γυναικεία περιοδικά, τα οποία προβάλλουν ως επιθυμητά γυναικεία σώματα τις προσομοιώσεις του σώματος της διάσημης κούκλας. Η κανονιστική θηλυκότητα εστιάζει όλο και περισσότερο στο σώμα της γυναίκας, στη σεξουαλικότητά του και στην υποτιθέμενη ετεροφυλία του και την εμφάνισή του. Η ιδανική μορφή που λαμβάνει το γυναικείο σώμα, με βάση το πρότυπο της Barbie, είναι το πλαστικό σώμα, το σώμα που τεμαχίζεται, σμιλεύεται εκ νέου για να αντιπροσωπεύει τα πρότυπα ομορφιάς. Είναι εκείνο που χρησιμοποιεί επιθέματα σιλικόνης και ορμόνες. Εκείνο που δεν τρέφεται, και λιμοκτονεί για να αναδείξει κάθε πτυχή του.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ στην έρευνα των  Kelly Brownell και Melissa Napolitano, το 1995, και να μετατρέψω τα μέχρι τώρα δεδομένα που θέλουν τη συγκεκριμένη κούκλα με το αψεγάδιαστο σώμα, ως το ιδανικό πρότυπο πολλών γυναικών. Οι δύο ερευνήτριες μετέφεραν τις σωματικές αναλογίες της Barbie στο φυσικό μέγεθος, για να δείξουν πόσο εξωπραγματικές ήταν. Με βάση τα στοιχεία που παρουσίασαν, για να γίνει μία κανονική γυναίκα Barbie, θα πρέπει να ψηλώσει κατά 50 εκατοστά, να προσθέσει 13 εκατοστά στο στήθος της και να αφαιρέσει 15 εκατοστά από τη μέση της. Κατανοώ ότι για κάποιες γυναίκες η παραπάνω διαδικασία φαντάζει εύκολη - εκτός από το γεγονός να ψηλώσουν-. Απεναντίας υπάρχουν και εκείνες που αντιστέκονται με θάρρος στο συγκεκριμένο πρότυπο και προβάλλουν διάφορες σωματοποιημένες εκφράσεις.

Ο όρος γκροτέσκο ήρθε για να περιγράψει το τροποποιημένο, αντισυμβατικό σώμα. Σε αντίθεση με την κλασική αντίληψη για το κάλλος και τη συμμετρία, το ελληνιστικό γκροτέσκο εστιάζει στην ‘ασχήμια’ και την ασυμμετρία. Στη δημόσια συζήτηση ο όρος γκροτέσκο γίνεται αντιληπτός ως το κανονικό σώμα, στο οποίο υπάρχουν ατέλειες, σημάδια, μουτζούρες. Το γκροτέσκο σώμα είναι το σώμα που είναι τρυπημένο, λερωμένο, πληγωμένο, που πίνει, τρώει, κάνει ακατάπαυστο σεξ, είναι ένα λαίμαργο σώμα που ανατρέπει τα πολιτιστικά και καθεστωτικά σύμβολα του καθωσπρεπισμού (Bakhtin, 1984).

Ο όρος γκροτέσκο συμβαδίζει με τη γυναίκα, που οι αναπαραστάσεις στο δημόσιο διάλογο δεν επικεντρώνονται στη σεξουαλικότητά της, αλλά στα καθήκοντα που έχει ως γυναίκα (π.χ. μητέρα, σύζυγος). Επομένως, το γκροτέσκο σώμα είναι ένα σώμα που ποτέ δεν ολοκληρώνεται, ποτέ δεν είναι πλήρες, συνεχώς οικοδομείται και δημιουργείται, και οικοδομεί και δημιουργεί ένα άλλο σώμα. Η συνουσία και η εγκυμοσύνη, ο ακρωτηριασμός, η κατάποση από ένα άλλο σώμα μπορούν στο πλαίσιο της σύνθεσης του γκροτέσκου να θεωρηθούν διαδικασίες αναγέννησης και σύνδεσης με ένα σώμα (Bakhtin, 1984).

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι οι μύθοι και οι αντιλήψεις περί ομορφιάς είναι ενσωματωμένοι στην κουλτούρα μας και μεταδίδονται από την παιδική ηλικία. Δυστυχώς ο αντίκτυπος της πολυαγαπημένης μας κούκλας είναι μεγάλος. Όμως, αυτό που θα πρέπει να κατανοήσουμε είναι, ότι είναι προτιμότερο να φροντίζουμε μία εικόνα που θα αρέσει περισσότερο σε εμάς, γιατί αυτή μας αντιπροσωπεύει και δείχνει τον πραγματικό μας εαυτό, και όχι μία εικόνα που θα αρέσει στους άλλους. Όταν κατανοήσουμε αυτό, τότε η ζωή θα είναι πιο εύκολη και ωραία. 

Η απεικόνιση της οικογένειας στις κωμικές τηλεοπτικές σειρές

 

Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν θα διαπιστώσουμε ότι οι ελληνικές οικογενειακές σειρές, ειδικά πριν από το 1990, είναι ελάχιστες και ο χαρακτήρας των οικογενειών που αναδεικνύουν είναι εκείνου της συντηρητικής πατριαρχικής δομής, των συντηρητικών οικογενειακών αξιών, των συγκρούσεων  και των έντονων διαφωνιών των μελών της οικογένειας. Ωστόσο, στις επόμενες δεκαετίες (1990,2000,2010) που ακολούθησαν, η τηλεόραση πρόβαλλε ποικίλα είδη οικογενειών στις ελληνικές κωμικές σειρές, σημειώνοντας υψηλά νούμερα τηλεθέασης και συγκεντρώνοντας μεγάλο κοινό τηλεθεατών.

Αρχικά, τη δεκαετία 1990 εμφανίζεται στους δέκτες η αισθηματική κωμική σειρά «Dolce Vita». Πρωταγωνιστές της σειράς είναι μία ώριμη ηλικιακά χήρα και ο γαμπρός της, με τον οποίο συνάπτει ερωτική σχέση. Η συγκεκριμένη τηλεοπτική σειρά θα μπορούσε να θεωρηθεί απόπειρα αποδόμησης του μύθου της παραδοσιακής ή φυσιολογικής οικογένειας, καθώς προωθεί ορισμένες ασυνήθιστες δομές (π.χ. σχέση πεθεράς- γαμπρού, ανύπαντρη κόρη με παιδί) (Γιολτζίδου, 2023). Με βάση την κατηγοριοποίηση που προτείνει ο Skill (1987), η σειρά προβάλλει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μη συμβατικής οικογένειας, καθώς από αυτήν απουσιάζει εντελώς η πατρική φιγούρα. Επιπλέον, η θέση της πρωταγωνίστριας ως μητέρας είναι ιδιαίτερη, διότι ταλαντεύεται ανάμεσα στο συμβατικό και μεταμοντέρνο- δηλαδή από τη μία θέλει να κάνει επανάσταση και να ζήσει τον έρωτα, όμως, από την άλλη διακατέχεται από ενοχικά σύνδρομα που την κρατάνε στο παρελθόν και δεν την αφήνουν να προχωρήσει.

Τη δεκαετία του 2000 προβάλλετε η αγαπημένη οικογενειακή σειρά των περισσοτέρων, «Ευτυχισμένοι Μαζί». Η τηλεοπτική σειρά αναφέρεται σε ένα ανασυσταμένο, καθόλου συμβατικό μοντέλο οικογένειας το οποίο προκύπτει μέσα από καταστάσεις αναγκαστικής χηρείας (Skill, 1987). Στη σειρά παρατηρούμε το διττό ρόλο του χήρου Διονύση, ο οποίος από τη μία πλευρά είναι ο πατέρας- αρχηγός- προστάτης της οικογένειας, ενώ από την άλλη πλευρά είναι εκείνος που κάνει δουλειές νοικοκυριού, πλένει ρούχα και κυκλοφορεί στο σπίτι με ποδιά, εκφράζοντας την αμηχανία για τον νέο ρόλο που καλείται να αναλάβει. Επιπρόσθετα, αξιοσημείωτο στοιχείο της σειράς είναι η αμφισβήτηση του παραδοσιακού ρόλου του συζύγου που φροντίζει για την οικονομική ευμάρεια της οικογένειας. Στη σειρά τόσο η γυναίκα όσο και ο άνδρας μοιράζονται εξίσου τα οικονομικά βάρη. Η σειρά «Ευτυχισμένοι Μαζί» περιλαμβάνει πολλά στοιχεία άξια μελέτης (π.χ. σχέση Μάρκου- Εύας) τα οποία δεν μπορούν να αναλυθούν εξαιτίας έκτασης και χρόνου.

Τέλος, η σειρά που συγκεντρώνει μερικά από τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά μιας οικογενειακής τηλεοπτικής σειράς είναι «Το σόι σου». Η συγκεκριμένη σειρά ανήκει στην κατηγορία της συμβατικής οικογένειας με βάση πάντα την κατηγοριοποίηση που προτείνει ο Skill (1987). Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότερες οικογένειες που παρουσιάζονται αποτελούνται από παντρεμένους συζύγους και παιδιά. Ωστόσο παρατηρούνται και ορισμένες ‘μη φυσιολογικές καταστάσεις’, όπως για παράδειγμα η ανύπαντρη κόρη, ο ανύπαντρος γιος και ο γιος που προτιμά να ζει αρκετά χρόνια χωρίς γάμο. Παραταύτα, οι συγκεκριμένες καταστάσεις παραμερίζονται καθώς οι γονείς συχνά τους προτρέπουν να ακολουθήσουν το μοντέλο της συμβατικής οικογένειας, επικαλούμενοι τα ήθη, τα έθιμα και τις θρησκευτικές παραδόσεις. Εντούτοις, παρόλο που η σειρά ανήκει στη δεκαετία του 2010, όπου τα περισσότερα στερεότυπα έχουν εκλείψει, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι προβάλει τη δομή της οικογένειας που θα εντοπίζαμε στις τηλεοπτικές σειρές του ’80 και του ’90.   

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η προβολή των διαφορετικών ειδών οικογένειας στις ελληνικές τηλεοπτικές σειρές αποτελεί ένα ενδιαφέρον στοιχείο. Ωστόσο, περισσότερο ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι παρόλο που οι οικογενειακές κωμικές σειρές προωθούν τελείως διαφορετικά μοντέλα οικογενειών, επιτρέπουν στους ανθρώπους να τις παρακολουθήσουν χωρίς να υποστούν κάποιο αποτρεπτικό πολιτισμικό σοκ (Γιολτζίδου, 2023). Αυτό ίσως να συμβαίνει επειδή οι τηλεοπτικές σειρές μπορούν να έχουν επιρροή μονάχα ισορροπώντας ανάμεσα στη πραγματικότητα και στη μυθοπλασία.

Η αναπαράσταση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας στη δημόσια σφαίρα

 

Από το παρελθόν μέχρι και σήμερα παρατηρούμε εικόνες προσφύγων στα Μέσα. Η οπτική αυτή αρχίζει από τη δεκαετία του 1990 όπου μαζικές ροές προσφύγων εισέρχονται και ενσωματώνονται στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα προσφυγικές ροές, που έχουν βίαια εκτοπιστεί από τη χώρα τους, συνεχίζουν να εισέρχονται στην Ελλάδα, εξαιτίας του πολέμου, των βίαιων γεγονότων και των φυσικών καταστροφών που σημειώνονται εκεί. Ωστόσο, η δημοσιογραφική κάλυψη του ζητήματος της πολιτισμικής ποικιλομορφίας είναι απλή – δηλαδή δεν συμβαδίζει με τον κώδικα της δημοσιογραφικής ηθικής και δεοντολογίας, αλλά αρέσκεται να παρουσιάζει τους πρόσφυγες μέσα από το αφήγημα της ετερότητας. Επομένως παρατηρούμε ότι σε οποιαδήποτε περίπτωση, όταν η παρουσία του ‘Άλλου’ βρίσκεται στη χώρα μας γίνεται αντικείμενο δημόσιας συζήτησης μέσα από τις λανθασμένες αναφορές στους πρόσφυγες και εξαιτίας των απεικονίσεων που προκαλούν συναισθήματα φόβου και ξενοφοβίας στους τηλεθεατές- ακροατές.

Αρχικά, τα μέσα ενημέρωσης αναφέρονται λανθασμένα στις προσφυγικές ροές καθώς μπερδεύουν τους πρόσφυγες με τους μετανάστες. Κρίνεται, επομένως, σκόπιμο να ερευνηθεί και να εφαρμοστεί η σωστή επίκληση στις δύο ομάδες. Καθώς όταν φτάνουν στη χώρα μας άνθρωποι από μία άλλη χώρα, την οποία εγκατέλειψαν εξαιτίας τραγικών γεγονότων και χρήζουν προστασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας, τότε αναφερόμαστε στους πρόσφυγες. Απεναντίας, όταν αναφερόμαστε σε ανθρώπους που μετακινούνται με σκοπό να καλυτερεύσουν τη ζωή τους ή να ενωθούν με την οικογένειά τους που βρίσκεται ήδη σε μία ξένη χώρα, και δεν διατρέχουν κάποιο κίνδυνο, τότε κάνουμε λόγο για μετανάστες.

Έπειτα, όσον αφορά την πλαισίωση της πολιτισμικής ετερότητας, πραγματοποιείται μέσα από εικόνες των Μέσων που εγείρουν στερεοτυπικούς και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς. Οι εικόνες των Μέσων είναι εστιασμένες σε οτιδήποτε διαφορετικό (ξένο) υπάρχει πάνω σε αυτούς τους ανθρώπους (π.χ. χρώμα δέρματος, γλώσσα, κουλτούρα). Με αποτέλεσμα οι απεικονίσεις των προσφύγων από ανθρώπους σε έκτακτη κατάσταση να αντικαθίστανται από αναπαραστάσεις προσφύγων που χαρακτηρίζονται ως απειλή εξαιτίας των φυλετικών και εθνοτικών χαρακτηριστικών τους. Ως Άλλοι- δηλαδή ως μια εξωομάδα που δεν ανήκει στην ελληνική κοινωνία εξαιτίας των πολιτισμικών χαρακτηριστικών τους (π.χ. ενδυμασία και πίστη  προσφύγων). Ενώ τέλος, οι στερεοτυπικοί χαρακτηρισμοί, όπως για παράδειγμα εγκληματίες, παράνομοι και οικονομική απειλή έχουν αποδοθεί στους πρόσφυγες εξαιτίας των συνθηκών στις οποίες ζουν στην Ελλάδα.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι η δημοσιογραφική κάλυψη του συγκεκριμένου ζητήματος, στην Ελλάδα, στερείται γνώσης και πληροφοριών, παρά την εξέλιξη των επιστημονικών μελετών. Οι επιστημονικές έρευνες για το προσφυγικό ζήτημα, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες, έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια καθώς όλο και περισσότεροι πρόσφυγες εγκαταλείπουν τη χώρα τους και μετακινούνται σε άλλες χώρες με σκοπό να επιβιώσουν και να καλυτερεύσουν τη ζωή τους.

Το καίριο ερώτημα, σε αυτή την περίπτωση, είναι τι ορίζεται ως ηθική στο δημόσιο χώρο; Όσον αφορά σε ατομικό επίπεδο, αναφερόμαστε στον αξιακό κώδικα που κατέχει ένας άνθρωπος, ενώ σε συλλογικό επίπεδο, ο αξιακός κώδικας του επαγγελματία δημοσιογράφου και οι αξίες που διέπουν μία κουλτούρα.

Η απάντηση στο ερώτημα δίνει και μία σημαντική απάντηση στην επιστημονική έρευνα και στη κοινωνία, καθώς κατανοούμε ότι πρώτα από όλα η κουλτούρα της εκάστοτε κοινωνίας (πολίτες, δημοσιογράφοι) και έπειτα οι αξίες που κατέχει το κάθε άτομο ευθύνονται για τις στερεοτυπικές και ρατσιστικές συμπεριφορές ως προς τους πρόσφυγες. Επομένως, και τα Μέσα παρουσιάζοντας το ζήτημα της μειονότητας, το μόνο που κάνουν είναι να εγείρουν ζητήματα ταυτότητας, λόγω της εκάστοτε κουλτούρας και της κουλτούρας των τηλεθεατών- ακροατών που απευθύνονται.

Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη ουσιαστικής αναγνώρισης της διαφορετικότητας και ανοίγματος στις διαφορετικές πολιτισμικές φωνές και όχι απλής αναγνώρισης της διαφορετικότητας και των συστατικών της στοιχείων. Η δημοσιογραφική ηθική καλεί τους πολίτες και κάθε φύσης επαγγελματίες στη δημόσια σφαίρα, να κατασκευάσουν και να διαχειριστούν με συγκεκριμένους, κοινωνικά αποδεκτούς, τρόπους την πολιτισμική ποικιλομορφία. Αλήθεια εσείς πιστεύετε ότι θα συμβεί αυτό στην Ελλάδα;

Η κουλτούρα της εποχής

 

Σημασία, σε μία χρονική περίοδο που οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε άδεια, η πλειοψηφία των εταιριών και των υπηρεσιών είναι κλειστές και οι δρόμοι στις μεγαλουπόλεις είναι άδειοι, έχουν οι διάφορες τηλεοπτικές σειρές που προβάλλονται ξανά και ξανά κάθε καλοκαίρι. Επομένως, και αυτό το καλοκαίρι είδαμε (και συνεχίζουμε να βλέπουμε) αγαπημένες τηλεοπτικές σειρές του παρελθόντος, επαναλάβαμε αγαπημένες ατάκες και αναπολήσαμε στιγμές μπροστά στην τηλεόραση από τη παιδική μας ηλικία. Ωστόσο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτές τις σειρές είχε η αφήγηση που εστίαζε χρονικά στη περίοδο που διανύει μία κουλτούρα κατά την περίοδο που παράγεται το κείμενο και τις κοινωνικές συμβάσεις που τη διέπουν. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, επαναπροσδιορίζονται οι τρόποι που αντιλαμβανόμαστε το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη φυλή, την οικογένεια ή την κοινωνική τάξη, και επαναπροσδιορίζεται ως εκ τούτου και η αντίστοιχη αφήγηση.

Αρχικά, μία αναπαράσταση που εντοπίζεται στις πολυάριθμες σειρές είναι εκείνη της υστερικής γυναίκας, όπου μέρος της διακωμώδησης των γυναικείων χαρακτήρων είναι και οι αναφορές στη σεξουαλική τους συμπεριφορά (π.χ. λυσσάρα, αντρού), στην ηλικία τους (π.χ. γριά γυναίκα, ακρόπολη) ή στη κοινωνική τους θέση (π.χ. σιγά τη κυρία). Τρανταχτά παραδείγματα σε αυτή την περίπτωση αποτελούν η Ελένη (Ελένη Ράντου), στη σειρά «Κωνσταντίνου και Ελένης» όπου είναι μία σερβιτόρα, λαϊκής καταγωγής που βωμολοχεί και συνάπτει εφήμερες σχέσεις ερωτοτροπώντας με διάφορους άνδρες. Αλλά και η Ντένη Μαρκορά (Ντίνα Κώνστα) στη σειρά «Δύο Ξένοι», μία μεγαλοαστή Αθηναία που αναζητεί συχνά νεαρούς ερωτικούς συντρόφους. Αυτή η πλαισίωση- δηλαδή μέσα από το χιούμορ, υπενθυμίζει και υπογραμμίζει ποια είναι η πολιτισμικά και κοινωνικά αποδεχτή σεξουαλική συνθήκη για μία γυναίκα και προβάλλει- μέσα από τους χαρακτηρισμούς, την κουλτούρα της εκάστοτε εποχής.

Επιπλέον, η απεικόνιση του Άλλου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον- δηλαδή η αναπαράσταση του μη κανονικού, του ξένου, όπως είναι δηλαδή οι αλλοδαποί πρωταγωνιστές των τηλεοπτικών σειρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Μαρούσκα (Καλλιόπη Ταχτσόγλου) στη σειρά «Δύο Ξένοι». Η Ρωσίδα υπηρέτρια αποτελεί το μόνιμο στόχο για τα ξεσπάσματα της κυρίας της, δέχεται υποτιμητικές αναφορές και την εκφοβίζει ότι θα επικοινωνήσει με τη διεύθυνση αλλοδαπών. Η ίδρυση της ιδιωτικής τηλεόρασης στην Ελλάδα, έφερε αρκετές φορές στο προσκήνιο το ζήτημα της ταυτότητας, με αποτέλεσμα τη διέγερση ρατσιστικών σχολίων, διακρίσεων και φόβων απέναντι στο διαφορετικό. Ο ρατσισμός, η μη αποδοχή του Άλλου και η μειονοτική θέση των αλλοδαπών εντοπίζονται στη συγκεκριμένη σειρά.

Τέλος, κάτι που δεν θα μπορούσε να παραληφθεί είναι οι απόψεις που εντοπίζονται στους σεναριακούς διαλόγους. Παρατηρεί κανείς ότι όσο πιο παλιά είναι η τηλεοπτική σειρά τόσο πιο παρωχημένες και ξεπερασμένες φράσεις χρησιμοποιούνται. Όπως για παράδειγμα στη κωμική σειρά «Ντόλτσε Βίτα», η Χριστίνα (Άννα Παναγιωτοπούλου) δεν αφήνει τον Αντώνη να ράψει ένα κουμπί, γιατί αυτές είναι γυναικείες δουλείες, όπως πιστεύει η ίδια. Ωστόσο, η φράση αυτή είναι μετέωρη, διότι πολλές φορές στην ίδια σειρά η Χριστίνα αναφέρεται στους άνδρες σχεδιαστές ρούχων που η ίδια φοράει. Αλλά και στην σημερινή εποχή, η συγκεκριμένη φράση δεν βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί, διότι σε κάποιο βαθμό έχουν ξεπεραστεί τα κλισέ και η διάκριση γυναικείες και ανδρικές δουλείες.

Αυτό που παρατηρείται είναι ότι πρόκειται για σειρές που υπογραμμίζουν και αναδεικνύουν τις συμπεριφορές και την κουλτούρα της εποχής, όπου γυριζόταν. Σε ένα βαθμό θα μπορούσε να θεωρηθεί λογικό, διότι η τηλεόραση πρόβαλλε εκείνο που ήταν αποδεχτό και ανεκτό από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Η προβολή κάτι καινούριου θα μπορούσε, εύκολα, να προκαλέσει και να εγείρει αντιρρήσεις και εντάσεις, οι οποίες και υπήρξαν σε κάποιες σειρές της εποχής (π.χ. Άγγιγμα Ψυχής). Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων και με την όλο και πιο συχνή προβολή διαφορετικών προτύπων, οι Έλληνες τηλεθεατές άρχισαν να αποδέχονται και να αγκαλιάζουν το κάθε τι καινούριο, με αποτέλεσμα και οι σεναριογράφοι να χρησιμοποιούν κάθε φορά και καινούρια στοιχεία (π.χ. Κουήρ χαρακτήρες, διαφορετικές θρησκείες).

Γιατί το διαφορετικό αντιμετωπίζεται μέσα από την έννοια της απειλής;

 

Τα πολιτισμικά, εθνοτικά και φυλετικά χαρακτηριστικά των λαών, από το παρελθόν έως και σήμερα, αποτελούν λόγους αναπαραγωγής στερεοτυπικών χαρακτηριστικών. Ένα τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση του Γάλλου παραϊατρικού, ο οποίος δέχτηκε ρατσιστική και ξενοφοβική επίθεση εξαιτίας της εμφάνισης και της πίστης του. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει ‘Η εφημερίδα των Συντακτών’, ο Seifelislam Benadda, όπως ονομάζεται, κατηγορήθηκε ότι αποτελεί πιθανή απειλή για του Ολυμπιακούς αγώνες που διεξάγονται στη Γαλλία. Η παραδοσιακή ισλαμική ενδυμασία, η πίστη του- η επίσκεψή του σε τζαμί, αλλά και πιθανώς το σκουρόχρωμο δέρμα του αποτέλεσαν τα επιβαρυντικά στοιχεία για την υπόθεση.

Το φαινόμενο αυτό είναι σύνηθες, και ειδικά στις μέρες μας όπου άνθρωποι διαφορετικών χαρακτηριστικών και επομένως διαφορετικής κουλτούρας, σε σύγκριση με εμάς, βρίσκονται στο προσκήνιο και αποτελούν τους αποδιοπομπαίους τράγους. Για την ακαδημαϊκή κοινότητα και τη διεθνή βιβλιογραφία, το φαινόμενο αυτό δεν μένει μόνο στις ξενοφοβικές και ρατσιστικές πεποιθήσεις και στάσεις, και στις εθνοτικές προκαταλήψεις αλλά επεκτείνεται και στη φαινομενική αποδοχή της θρησκευτικής διαφορετικότητας και των πολιτισμικών χαρακτηριστικών αυτών των λαών. Με άλλα λόγια, αυτό που παρατηρείται ότι συμβαίνει είναι από τη μία πλευρά η συνύπαρξη διαφόρων πολιτισμών μαζί και από την άλλη η αντιμετώπιση του διαφορετικού, του μη κανονικού- όπως είθισται να λέγεται, μέσα από στερεοτυπικές συμπεριφορές.

Στη συγκεκριμένη υπόθεση παρατηρούμε την ταύτιση της πίστης και της ενδυμασίας με την έννοια της απειλής, ωστόσο κατά καιρούς έχουν παρατηρηθεί και άλλες περιπτώσεις, και στον ελλαδικό χώρο, όπως για παράδειγμα η μαντήλα των μουσουλμάνων γυναικών και η ανέγερση τζαμιών, τα οποία αποτελούν δύο ζητήματα που συζητούνται συχνά. Αυτό που παρατηρείται είναι η ανησυχία της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο ισλαμικό πέπλο των γυναικών καθώς είναι συνυφασμένο με την τρομοκρατία και το έγκλημα. Το ίδιο παρατηρείται και με τα τζαμιά στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια, η ελληνική κοινωνία αποδέχεται το διαφορετικό, ενσωματώνει τους πρόσφυγες και τα προσφυγόπουλα στην κοινωνία και στα σχολεία, ωστόσο αυτή η αποδεκτικότητα δεν κυμαίνεται στο πλαίσιο της αλήθειας, διότι η ισλαμική παρουσία φαίνεται να ενοχλεί τη δημόσια σφαίρα.

Ένα ακόμη στοιχείο που συνθέτει το πλαίσιο της απειλής για την ελληνική κοινωνία αποτελεί το χρώμα δέρματος. Η συνύπαρξη πολιτισμών στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από σκουρόχρωμους και ανοιχτόχρωμους ανθρώπους. Ωστόσο, οι ανοιχτόχρωμοι λαοί αφομοιώνονται και ενσωματώνονται πιο εύκολα σε σχέση με τους σκουρόχρωμους, καθώς διακατέχονται από ίδιο χρώμα δέρματος με τους Έλληνες, άρα δεν αναπτύσσονται συναισθήματα ανησυχίας και φόβου (π.χ. Ουκρανοί πρόσφυγες). Ενώ στην περίπτωση των σκουρόχρωμων, το δέρμα τους είναι άρρηκτα συνυφασμένο με τη κακή ετερότητα (π.χ. Σύριοι πρόσφυγες) με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται και τα αντίστοιχα συναισθήματα.

Τα χαρακτηριστικά κάθε πολιτισμού ορίζουν και καθιστούν ξεχωριστό το κάθε έθνος. Επομένως, δεν είναι εύλογο να αντιμετωπίζουμε τους διαφορετικούς ανθρώπους ούτε μέσα από το δίπολο ‘εμείς  vs ‘αυτοί’, αλλά ούτε αναπτύσσοντας ρατσιστικά και ξενοφοβικά αισθήματα για αυτούς. Αυτό που θα πρέπει να γίνει, κατά την άποψή μου, είναι να τους χρησιμοποιήσουμε ως μία πηγή που θα μας προσφέρει στοιχεία για άλλους κόσμους και πολιτισμούς.  

Εκλογική διαδικασία και social media

 

Το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότερο η συζήτηση επικεντρώνονται στην εκλογική διαδικασία. Τα πρόσωπα, τα λόγια τους και τα έργα τους είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τους περισσότερους ψηφοφόρους. Όμως, σε μία εποχή όπου το ίντερνετ και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται κατά κόρον, θα ήταν εύλογο να συζητάμε για την προβολή κάθε πολιτικού μέσα από αυτά και κατά πόσο ενεργ@ είναι. Αλήθεια έχετε αναρωτηθεί ποτέ πόσο τα social media επηρεάζουν την εκλογική διαδικασία;

Η γρήγορη εξάπλωση των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης και ο ρόλος τους στην πολιτική διαδικασία έδωσε τη δυνατότητα στους πολίτες να επιλέξουν ποιο κόμμα ή υποψήφιο θα υποστηρίξουν.  Επομένως, μέσα από ζωντανές ομιλίες, φωτογραφίες, άρθρα με υλικό από επιτόπιες συναντήσεις και ανάρτηση κειμένων από υποψηφίους που παροτρύνουν και στέλνουν θετικά και εντυπωσιακά μηνύματα, γίνεται η προσπάθεια προσέλκυσης ψηφοφόρων.

Επιπλέον, όλοι αντιλαμβανόμαστε την αλληλεπίδραση που παρατηρείται ανάμεσα στους υποψηφίους και τους ψηφοφόρους. Τα κοινωνικά μέσα αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στη σχέση αυτή. Η φράση "μέσα κοινωνικής δικτύωσης" αναφέρεται σε μια ευρεία ποικιλία υπηρεσιών που βασίζονται στο διαδίκτυο και σε κινητές συσκευές και επιτρέπουν στους χρήστες να συμμετάσχουν σε διαδικτυακά debates, να συνεισφέρουν με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους και να επικοινωνούν μεταξύ τους σε μία διαδικτυακή κοινωνία.

 Είναι γνωστό πλέον πως τα social media κυριαρχούν έναντι των παραδοσιακών, αφού δεν υπόκεινται σε κυβερνητικούς περιορισμούς και είναι υποστηριχτές της  ελευθερίας του λόγου. Επιπλέον βοηθούν τους υποψηφίους να οργανώσουν ένα ελκυστικό προφίλ, να  προωθήσουν την καμπάνια τους και να μιλήσουν άμεσα με τους υποστηριχτές τους χωρίς όμως να πουν κουβέντα για το πράσινο, για την βελτίωση του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε και τις ευκαιρίες για απασχόληση στον τόπο μας.

Γίνεται κατανοητή η δύναμη των κοινωνικών δικτύων και στην εκλογική διαδικασία. Ωστόσο υπάρχουν και άλλοι δρόμοι για έναν υποψήφιο να παρουσιάσει τον εαυτό του και να  περάσει τα μηνύματα του, όπως παραδοσιακά γινόταν έως τώρα. Όμως σκεπτόμενοι την ενασχόληση τόσων νέων προσώπων όχι μόνο με τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και με την πολιτική θα πρέπει να αδράξουμε την ευκαιρία και να το εκμεταλλευτούμε στο έπακρο. Το θέμα είναι η συχνή επικοινωνία με την κοινωνία να κρατηθεί και μετά τις εκλογές, τότε που όλα σχεδόν τα έργα θα γίνουν πράξη.

 

Σταματία