Η απεικόνιση της οικογένειας στις κωμικές τηλεοπτικές σειρές

 

Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν θα διαπιστώσουμε ότι οι ελληνικές οικογενειακές σειρές, ειδικά πριν από το 1990, είναι ελάχιστες και ο χαρακτήρας των οικογενειών που αναδεικνύουν είναι εκείνου της συντηρητικής πατριαρχικής δομής, των συντηρητικών οικογενειακών αξιών, των συγκρούσεων  και των έντονων διαφωνιών των μελών της οικογένειας. Ωστόσο, στις επόμενες δεκαετίες (1990,2000,2010) που ακολούθησαν, η τηλεόραση πρόβαλλε ποικίλα είδη οικογενειών στις ελληνικές κωμικές σειρές, σημειώνοντας υψηλά νούμερα τηλεθέασης και συγκεντρώνοντας μεγάλο κοινό τηλεθεατών.

Αρχικά, τη δεκαετία 1990 εμφανίζεται στους δέκτες η αισθηματική κωμική σειρά «Dolce Vita». Πρωταγωνιστές της σειράς είναι μία ώριμη ηλικιακά χήρα και ο γαμπρός της, με τον οποίο συνάπτει ερωτική σχέση. Η συγκεκριμένη τηλεοπτική σειρά θα μπορούσε να θεωρηθεί απόπειρα αποδόμησης του μύθου της παραδοσιακής ή φυσιολογικής οικογένειας, καθώς προωθεί ορισμένες ασυνήθιστες δομές (π.χ. σχέση πεθεράς- γαμπρού, ανύπαντρη κόρη με παιδί) (Γιολτζίδου, 2023). Με βάση την κατηγοριοποίηση που προτείνει ο Skill (1987), η σειρά προβάλλει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μη συμβατικής οικογένειας, καθώς από αυτήν απουσιάζει εντελώς η πατρική φιγούρα. Επιπλέον, η θέση της πρωταγωνίστριας ως μητέρας είναι ιδιαίτερη, διότι ταλαντεύεται ανάμεσα στο συμβατικό και μεταμοντέρνο- δηλαδή από τη μία θέλει να κάνει επανάσταση και να ζήσει τον έρωτα, όμως, από την άλλη διακατέχεται από ενοχικά σύνδρομα που την κρατάνε στο παρελθόν και δεν την αφήνουν να προχωρήσει.

Τη δεκαετία του 2000 προβάλλετε η αγαπημένη οικογενειακή σειρά των περισσοτέρων, «Ευτυχισμένοι Μαζί». Η τηλεοπτική σειρά αναφέρεται σε ένα ανασυσταμένο, καθόλου συμβατικό μοντέλο οικογένειας το οποίο προκύπτει μέσα από καταστάσεις αναγκαστικής χηρείας (Skill, 1987). Στη σειρά παρατηρούμε το διττό ρόλο του χήρου Διονύση, ο οποίος από τη μία πλευρά είναι ο πατέρας- αρχηγός- προστάτης της οικογένειας, ενώ από την άλλη πλευρά είναι εκείνος που κάνει δουλειές νοικοκυριού, πλένει ρούχα και κυκλοφορεί στο σπίτι με ποδιά, εκφράζοντας την αμηχανία για τον νέο ρόλο που καλείται να αναλάβει. Επιπρόσθετα, αξιοσημείωτο στοιχείο της σειράς είναι η αμφισβήτηση του παραδοσιακού ρόλου του συζύγου που φροντίζει για την οικονομική ευμάρεια της οικογένειας. Στη σειρά τόσο η γυναίκα όσο και ο άνδρας μοιράζονται εξίσου τα οικονομικά βάρη. Η σειρά «Ευτυχισμένοι Μαζί» περιλαμβάνει πολλά στοιχεία άξια μελέτης (π.χ. σχέση Μάρκου- Εύας) τα οποία δεν μπορούν να αναλυθούν εξαιτίας έκτασης και χρόνου.

Τέλος, η σειρά που συγκεντρώνει μερικά από τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά μιας οικογενειακής τηλεοπτικής σειράς είναι «Το σόι σου». Η συγκεκριμένη σειρά ανήκει στην κατηγορία της συμβατικής οικογένειας με βάση πάντα την κατηγοριοποίηση που προτείνει ο Skill (1987). Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότερες οικογένειες που παρουσιάζονται αποτελούνται από παντρεμένους συζύγους και παιδιά. Ωστόσο παρατηρούνται και ορισμένες ‘μη φυσιολογικές καταστάσεις’, όπως για παράδειγμα η ανύπαντρη κόρη, ο ανύπαντρος γιος και ο γιος που προτιμά να ζει αρκετά χρόνια χωρίς γάμο. Παραταύτα, οι συγκεκριμένες καταστάσεις παραμερίζονται καθώς οι γονείς συχνά τους προτρέπουν να ακολουθήσουν το μοντέλο της συμβατικής οικογένειας, επικαλούμενοι τα ήθη, τα έθιμα και τις θρησκευτικές παραδόσεις. Εντούτοις, παρόλο που η σειρά ανήκει στη δεκαετία του 2010, όπου τα περισσότερα στερεότυπα έχουν εκλείψει, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι προβάλει τη δομή της οικογένειας που θα εντοπίζαμε στις τηλεοπτικές σειρές του ’80 και του ’90.   

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η προβολή των διαφορετικών ειδών οικογένειας στις ελληνικές τηλεοπτικές σειρές αποτελεί ένα ενδιαφέρον στοιχείο. Ωστόσο, περισσότερο ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι παρόλο που οι οικογενειακές κωμικές σειρές προωθούν τελείως διαφορετικά μοντέλα οικογενειών, επιτρέπουν στους ανθρώπους να τις παρακολουθήσουν χωρίς να υποστούν κάποιο αποτρεπτικό πολιτισμικό σοκ (Γιολτζίδου, 2023). Αυτό ίσως να συμβαίνει επειδή οι τηλεοπτικές σειρές μπορούν να έχουν επιρροή μονάχα ισορροπώντας ανάμεσα στη πραγματικότητα και στη μυθοπλασία.

Η αναπαράσταση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας στη δημόσια σφαίρα

 

Από το παρελθόν μέχρι και σήμερα παρατηρούμε εικόνες προσφύγων στα Μέσα. Η οπτική αυτή αρχίζει από τη δεκαετία του 1990 όπου μαζικές ροές προσφύγων εισέρχονται και ενσωματώνονται στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα προσφυγικές ροές, που έχουν βίαια εκτοπιστεί από τη χώρα τους, συνεχίζουν να εισέρχονται στην Ελλάδα, εξαιτίας του πολέμου, των βίαιων γεγονότων και των φυσικών καταστροφών που σημειώνονται εκεί. Ωστόσο, η δημοσιογραφική κάλυψη του ζητήματος της πολιτισμικής ποικιλομορφίας είναι απλή – δηλαδή δεν συμβαδίζει με τον κώδικα της δημοσιογραφικής ηθικής και δεοντολογίας, αλλά αρέσκεται να παρουσιάζει τους πρόσφυγες μέσα από το αφήγημα της ετερότητας. Επομένως παρατηρούμε ότι σε οποιαδήποτε περίπτωση, όταν η παρουσία του ‘Άλλου’ βρίσκεται στη χώρα μας γίνεται αντικείμενο δημόσιας συζήτησης μέσα από τις λανθασμένες αναφορές στους πρόσφυγες και εξαιτίας των απεικονίσεων που προκαλούν συναισθήματα φόβου και ξενοφοβίας στους τηλεθεατές- ακροατές.

Αρχικά, τα μέσα ενημέρωσης αναφέρονται λανθασμένα στις προσφυγικές ροές καθώς μπερδεύουν τους πρόσφυγες με τους μετανάστες. Κρίνεται, επομένως, σκόπιμο να ερευνηθεί και να εφαρμοστεί η σωστή επίκληση στις δύο ομάδες. Καθώς όταν φτάνουν στη χώρα μας άνθρωποι από μία άλλη χώρα, την οποία εγκατέλειψαν εξαιτίας τραγικών γεγονότων και χρήζουν προστασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας, τότε αναφερόμαστε στους πρόσφυγες. Απεναντίας, όταν αναφερόμαστε σε ανθρώπους που μετακινούνται με σκοπό να καλυτερεύσουν τη ζωή τους ή να ενωθούν με την οικογένειά τους που βρίσκεται ήδη σε μία ξένη χώρα, και δεν διατρέχουν κάποιο κίνδυνο, τότε κάνουμε λόγο για μετανάστες.

Έπειτα, όσον αφορά την πλαισίωση της πολιτισμικής ετερότητας, πραγματοποιείται μέσα από εικόνες των Μέσων που εγείρουν στερεοτυπικούς και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς. Οι εικόνες των Μέσων είναι εστιασμένες σε οτιδήποτε διαφορετικό (ξένο) υπάρχει πάνω σε αυτούς τους ανθρώπους (π.χ. χρώμα δέρματος, γλώσσα, κουλτούρα). Με αποτέλεσμα οι απεικονίσεις των προσφύγων από ανθρώπους σε έκτακτη κατάσταση να αντικαθίστανται από αναπαραστάσεις προσφύγων που χαρακτηρίζονται ως απειλή εξαιτίας των φυλετικών και εθνοτικών χαρακτηριστικών τους. Ως Άλλοι- δηλαδή ως μια εξωομάδα που δεν ανήκει στην ελληνική κοινωνία εξαιτίας των πολιτισμικών χαρακτηριστικών τους (π.χ. ενδυμασία και πίστη  προσφύγων). Ενώ τέλος, οι στερεοτυπικοί χαρακτηρισμοί, όπως για παράδειγμα εγκληματίες, παράνομοι και οικονομική απειλή έχουν αποδοθεί στους πρόσφυγες εξαιτίας των συνθηκών στις οποίες ζουν στην Ελλάδα.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι η δημοσιογραφική κάλυψη του συγκεκριμένου ζητήματος, στην Ελλάδα, στερείται γνώσης και πληροφοριών, παρά την εξέλιξη των επιστημονικών μελετών. Οι επιστημονικές έρευνες για το προσφυγικό ζήτημα, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες, έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια καθώς όλο και περισσότεροι πρόσφυγες εγκαταλείπουν τη χώρα τους και μετακινούνται σε άλλες χώρες με σκοπό να επιβιώσουν και να καλυτερεύσουν τη ζωή τους.

Το καίριο ερώτημα, σε αυτή την περίπτωση, είναι τι ορίζεται ως ηθική στο δημόσιο χώρο; Όσον αφορά σε ατομικό επίπεδο, αναφερόμαστε στον αξιακό κώδικα που κατέχει ένας άνθρωπος, ενώ σε συλλογικό επίπεδο, ο αξιακός κώδικας του επαγγελματία δημοσιογράφου και οι αξίες που διέπουν μία κουλτούρα.

Η απάντηση στο ερώτημα δίνει και μία σημαντική απάντηση στην επιστημονική έρευνα και στη κοινωνία, καθώς κατανοούμε ότι πρώτα από όλα η κουλτούρα της εκάστοτε κοινωνίας (πολίτες, δημοσιογράφοι) και έπειτα οι αξίες που κατέχει το κάθε άτομο ευθύνονται για τις στερεοτυπικές και ρατσιστικές συμπεριφορές ως προς τους πρόσφυγες. Επομένως, και τα Μέσα παρουσιάζοντας το ζήτημα της μειονότητας, το μόνο που κάνουν είναι να εγείρουν ζητήματα ταυτότητας, λόγω της εκάστοτε κουλτούρας και της κουλτούρας των τηλεθεατών- ακροατών που απευθύνονται.

Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη ουσιαστικής αναγνώρισης της διαφορετικότητας και ανοίγματος στις διαφορετικές πολιτισμικές φωνές και όχι απλής αναγνώρισης της διαφορετικότητας και των συστατικών της στοιχείων. Η δημοσιογραφική ηθική καλεί τους πολίτες και κάθε φύσης επαγγελματίες στη δημόσια σφαίρα, να κατασκευάσουν και να διαχειριστούν με συγκεκριμένους, κοινωνικά αποδεκτούς, τρόπους την πολιτισμική ποικιλομορφία. Αλήθεια εσείς πιστεύετε ότι θα συμβεί αυτό στην Ελλάδα;