Η κουλτούρα της εποχής

 

Σημασία, σε μία χρονική περίοδο που οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε άδεια, η πλειοψηφία των εταιριών και των υπηρεσιών είναι κλειστές και οι δρόμοι στις μεγαλουπόλεις είναι άδειοι, έχουν οι διάφορες τηλεοπτικές σειρές που προβάλλονται ξανά και ξανά κάθε καλοκαίρι. Επομένως, και αυτό το καλοκαίρι είδαμε (και συνεχίζουμε να βλέπουμε) αγαπημένες τηλεοπτικές σειρές του παρελθόντος, επαναλάβαμε αγαπημένες ατάκες και αναπολήσαμε στιγμές μπροστά στην τηλεόραση από τη παιδική μας ηλικία. Ωστόσο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτές τις σειρές είχε η αφήγηση που εστίαζε χρονικά στη περίοδο που διανύει μία κουλτούρα κατά την περίοδο που παράγεται το κείμενο και τις κοινωνικές συμβάσεις που τη διέπουν. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, επαναπροσδιορίζονται οι τρόποι που αντιλαμβανόμαστε το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη φυλή, την οικογένεια ή την κοινωνική τάξη, και επαναπροσδιορίζεται ως εκ τούτου και η αντίστοιχη αφήγηση.

Αρχικά, μία αναπαράσταση που εντοπίζεται στις πολυάριθμες σειρές είναι εκείνη της υστερικής γυναίκας, όπου μέρος της διακωμώδησης των γυναικείων χαρακτήρων είναι και οι αναφορές στη σεξουαλική τους συμπεριφορά (π.χ. λυσσάρα, αντρού), στην ηλικία τους (π.χ. γριά γυναίκα, ακρόπολη) ή στη κοινωνική τους θέση (π.χ. σιγά τη κυρία). Τρανταχτά παραδείγματα σε αυτή την περίπτωση αποτελούν η Ελένη (Ελένη Ράντου), στη σειρά «Κωνσταντίνου και Ελένης» όπου είναι μία σερβιτόρα, λαϊκής καταγωγής που βωμολοχεί και συνάπτει εφήμερες σχέσεις ερωτοτροπώντας με διάφορους άνδρες. Αλλά και η Ντένη Μαρκορά (Ντίνα Κώνστα) στη σειρά «Δύο Ξένοι», μία μεγαλοαστή Αθηναία που αναζητεί συχνά νεαρούς ερωτικούς συντρόφους. Αυτή η πλαισίωση- δηλαδή μέσα από το χιούμορ, υπενθυμίζει και υπογραμμίζει ποια είναι η πολιτισμικά και κοινωνικά αποδεχτή σεξουαλική συνθήκη για μία γυναίκα και προβάλλει- μέσα από τους χαρακτηρισμούς, την κουλτούρα της εκάστοτε εποχής.

Επιπλέον, η απεικόνιση του Άλλου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον- δηλαδή η αναπαράσταση του μη κανονικού, του ξένου, όπως είναι δηλαδή οι αλλοδαποί πρωταγωνιστές των τηλεοπτικών σειρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Μαρούσκα (Καλλιόπη Ταχτσόγλου) στη σειρά «Δύο Ξένοι». Η Ρωσίδα υπηρέτρια αποτελεί το μόνιμο στόχο για τα ξεσπάσματα της κυρίας της, δέχεται υποτιμητικές αναφορές και την εκφοβίζει ότι θα επικοινωνήσει με τη διεύθυνση αλλοδαπών. Η ίδρυση της ιδιωτικής τηλεόρασης στην Ελλάδα, έφερε αρκετές φορές στο προσκήνιο το ζήτημα της ταυτότητας, με αποτέλεσμα τη διέγερση ρατσιστικών σχολίων, διακρίσεων και φόβων απέναντι στο διαφορετικό. Ο ρατσισμός, η μη αποδοχή του Άλλου και η μειονοτική θέση των αλλοδαπών εντοπίζονται στη συγκεκριμένη σειρά.

Τέλος, κάτι που δεν θα μπορούσε να παραληφθεί είναι οι απόψεις που εντοπίζονται στους σεναριακούς διαλόγους. Παρατηρεί κανείς ότι όσο πιο παλιά είναι η τηλεοπτική σειρά τόσο πιο παρωχημένες και ξεπερασμένες φράσεις χρησιμοποιούνται. Όπως για παράδειγμα στη κωμική σειρά «Ντόλτσε Βίτα», η Χριστίνα (Άννα Παναγιωτοπούλου) δεν αφήνει τον Αντώνη να ράψει ένα κουμπί, γιατί αυτές είναι γυναικείες δουλείες, όπως πιστεύει η ίδια. Ωστόσο, η φράση αυτή είναι μετέωρη, διότι πολλές φορές στην ίδια σειρά η Χριστίνα αναφέρεται στους άνδρες σχεδιαστές ρούχων που η ίδια φοράει. Αλλά και στην σημερινή εποχή, η συγκεκριμένη φράση δεν βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί, διότι σε κάποιο βαθμό έχουν ξεπεραστεί τα κλισέ και η διάκριση γυναικείες και ανδρικές δουλείες.

Αυτό που παρατηρείται είναι ότι πρόκειται για σειρές που υπογραμμίζουν και αναδεικνύουν τις συμπεριφορές και την κουλτούρα της εποχής, όπου γυριζόταν. Σε ένα βαθμό θα μπορούσε να θεωρηθεί λογικό, διότι η τηλεόραση πρόβαλλε εκείνο που ήταν αποδεχτό και ανεκτό από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Η προβολή κάτι καινούριου θα μπορούσε, εύκολα, να προκαλέσει και να εγείρει αντιρρήσεις και εντάσεις, οι οποίες και υπήρξαν σε κάποιες σειρές της εποχής (π.χ. Άγγιγμα Ψυχής). Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων και με την όλο και πιο συχνή προβολή διαφορετικών προτύπων, οι Έλληνες τηλεθεατές άρχισαν να αποδέχονται και να αγκαλιάζουν το κάθε τι καινούριο, με αποτέλεσμα και οι σεναριογράφοι να χρησιμοποιούν κάθε φορά και καινούρια στοιχεία (π.χ. Κουήρ χαρακτήρες, διαφορετικές θρησκείες).

Γιατί το διαφορετικό αντιμετωπίζεται μέσα από την έννοια της απειλής;

 

Τα πολιτισμικά, εθνοτικά και φυλετικά χαρακτηριστικά των λαών, από το παρελθόν έως και σήμερα, αποτελούν λόγους αναπαραγωγής στερεοτυπικών χαρακτηριστικών. Ένα τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση του Γάλλου παραϊατρικού, ο οποίος δέχτηκε ρατσιστική και ξενοφοβική επίθεση εξαιτίας της εμφάνισης και της πίστης του. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει ‘Η εφημερίδα των Συντακτών’, ο Seifelislam Benadda, όπως ονομάζεται, κατηγορήθηκε ότι αποτελεί πιθανή απειλή για του Ολυμπιακούς αγώνες που διεξάγονται στη Γαλλία. Η παραδοσιακή ισλαμική ενδυμασία, η πίστη του- η επίσκεψή του σε τζαμί, αλλά και πιθανώς το σκουρόχρωμο δέρμα του αποτέλεσαν τα επιβαρυντικά στοιχεία για την υπόθεση.

Το φαινόμενο αυτό είναι σύνηθες, και ειδικά στις μέρες μας όπου άνθρωποι διαφορετικών χαρακτηριστικών και επομένως διαφορετικής κουλτούρας, σε σύγκριση με εμάς, βρίσκονται στο προσκήνιο και αποτελούν τους αποδιοπομπαίους τράγους. Για την ακαδημαϊκή κοινότητα και τη διεθνή βιβλιογραφία, το φαινόμενο αυτό δεν μένει μόνο στις ξενοφοβικές και ρατσιστικές πεποιθήσεις και στάσεις, και στις εθνοτικές προκαταλήψεις αλλά επεκτείνεται και στη φαινομενική αποδοχή της θρησκευτικής διαφορετικότητας και των πολιτισμικών χαρακτηριστικών αυτών των λαών. Με άλλα λόγια, αυτό που παρατηρείται ότι συμβαίνει είναι από τη μία πλευρά η συνύπαρξη διαφόρων πολιτισμών μαζί και από την άλλη η αντιμετώπιση του διαφορετικού, του μη κανονικού- όπως είθισται να λέγεται, μέσα από στερεοτυπικές συμπεριφορές.

Στη συγκεκριμένη υπόθεση παρατηρούμε την ταύτιση της πίστης και της ενδυμασίας με την έννοια της απειλής, ωστόσο κατά καιρούς έχουν παρατηρηθεί και άλλες περιπτώσεις, και στον ελλαδικό χώρο, όπως για παράδειγμα η μαντήλα των μουσουλμάνων γυναικών και η ανέγερση τζαμιών, τα οποία αποτελούν δύο ζητήματα που συζητούνται συχνά. Αυτό που παρατηρείται είναι η ανησυχία της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο ισλαμικό πέπλο των γυναικών καθώς είναι συνυφασμένο με την τρομοκρατία και το έγκλημα. Το ίδιο παρατηρείται και με τα τζαμιά στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια, η ελληνική κοινωνία αποδέχεται το διαφορετικό, ενσωματώνει τους πρόσφυγες και τα προσφυγόπουλα στην κοινωνία και στα σχολεία, ωστόσο αυτή η αποδεκτικότητα δεν κυμαίνεται στο πλαίσιο της αλήθειας, διότι η ισλαμική παρουσία φαίνεται να ενοχλεί τη δημόσια σφαίρα.

Ένα ακόμη στοιχείο που συνθέτει το πλαίσιο της απειλής για την ελληνική κοινωνία αποτελεί το χρώμα δέρματος. Η συνύπαρξη πολιτισμών στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από σκουρόχρωμους και ανοιχτόχρωμους ανθρώπους. Ωστόσο, οι ανοιχτόχρωμοι λαοί αφομοιώνονται και ενσωματώνονται πιο εύκολα σε σχέση με τους σκουρόχρωμους, καθώς διακατέχονται από ίδιο χρώμα δέρματος με τους Έλληνες, άρα δεν αναπτύσσονται συναισθήματα ανησυχίας και φόβου (π.χ. Ουκρανοί πρόσφυγες). Ενώ στην περίπτωση των σκουρόχρωμων, το δέρμα τους είναι άρρηκτα συνυφασμένο με τη κακή ετερότητα (π.χ. Σύριοι πρόσφυγες) με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται και τα αντίστοιχα συναισθήματα.

Τα χαρακτηριστικά κάθε πολιτισμού ορίζουν και καθιστούν ξεχωριστό το κάθε έθνος. Επομένως, δεν είναι εύλογο να αντιμετωπίζουμε τους διαφορετικούς ανθρώπους ούτε μέσα από το δίπολο ‘εμείς  vs ‘αυτοί’, αλλά ούτε αναπτύσσοντας ρατσιστικά και ξενοφοβικά αισθήματα για αυτούς. Αυτό που θα πρέπει να γίνει, κατά την άποψή μου, είναι να τους χρησιμοποιήσουμε ως μία πηγή που θα μας προσφέρει στοιχεία για άλλους κόσμους και πολιτισμούς.